नेपालका सुन्दर ठाउँहरू चित्रण गर्नुहोस्, जहाँ किसानहरू कठिन समस्याको सामना गरिरहेका छन् । बाँदरहरूले उनीहरूको बालीमा समस्या निम्त्याइरहेका छन् । हनुमानको प्रतीकका रूपमा देखिने यी बाँदरहरूले किसानलाई ठूलो चुनौती सिर्जना गरिरहेका छन् । बाँदरहरूले कसरी सोच्छन् भनेर पत्ता लगाउने र सबैलाई खुसीसाथ बाँच्नका लागि सजिलो समाधानहरू खोज्ने मार्गनिर्देशनका रूपमा यो लेखले केही हदसम्म बाँदरका समस्या बुझ्न मद्दत गर्नेछ ।
– पाक महर्षि सन्दीप
बाँदर समस्या : ठूलो चुनौती
नेपालका कतिपय ठाउँमा बाँदरले बाली खाइरहेकाले किसानलाई कठिनाइ भइरहेको छ । यस समस्याले केही किसान आफ्नो घर छोड्न बाध्य छन् । तर, बाँदरलाई शत्रु मात्र नठानी, तिनीहरू स्मार्ट प्राणीहरू हुन् र तिनीहरूले किन यस्तो व्यवहार गर्छन् भनेर हामीले बुझ्नु आवश्यक छ ।
मेरो गाउँको भ्रमण
म मेरो परिवारका साथ गाउँ गएँ र एउटा रमाइलो कुरा देखें, हरेक पसलमा बाँदरहरूलाई डराउने औजारहरू थिए । यसले मलाई हाँस पनि उठ्यो अनि म सोच्न बाध्य भएँ । हामीलाई यो समस्या समाधान गर्न अझ राम्रो तरिकाहरू चाहिन्छ । कसैले सुझाव दिएजस्तै रूखहरू काट्नु राम्रो विचार होइन । हामीलाई स्मार्ट समाधानहरू चाहिन्छ ।
बाँदरको भावना बुझ्दै
हाम्रो दिमागले कसरी काम गर्छ भन्ने अध्ययन गर्ने व्यक्तिका रूपमा म बाँदरको दिमागमा के हुन्छ भनेर बुझ्न चाहन्छु । मैले बाँदरहरूका ’boutमा पढें र थाहा पाए कि तिनीहरू स्मार्ट छन् र उनीहरूमा हामीजस्तै भावना छन् । तिनीहरूलाई शत्रुका रूपमा सोच्नुको सट्टा, हामीले मानिसहरू र बाँदर दुवैका लागि काम गर्ने समाधानहरू खोज्नु आवश्यक छ । यो लेख बाँदर पनि हाम्रा लागि बढी महŒवपूर्ण छन् भन्न खोजेको नभई यो लेख मानिस र बाँदरबीच राम्रो सन्तुलन खोज्ने’boutमा हो ।
मद्दतका लागि राम्रा विचारहरू
१. बाँदरहरूलाई आफ्नै खाना दिनुहोस् ।
खेर जाने फलफूल र तरकारीहरू पानीको छेउमा केही ठाउँमा राख्नुहोस् । यसो गर्नाले बाँदरहरूले खेतबारीमा लगाइएको अन्नबालीको चिन्ता नगरी आफ्नै खाना खोज्न थाल्छन् ।
२. नियमित खुवाउने ठाउँ बनाउनुहोस्
जंगलमा प्वाल खनेर नियमित रूपमा तरकारीको फोहोर त्यहाँ राख्ने गर्नुपर्छ । यसो गर्नाले बाँदरहरूले पनि कुकुरहरूले जसरी नै खाना खाने बेलाका ’boutमा सिक्नेछन् । जसरी कुकुरहरूलाई खानाको समय कहिले हो भनेर थाहा हुन्छ, त्यसरीनै बाँदरले पनि सिक्छन् ।
३. बाँदरलाई टाढा राख्नका लागि गन्धको प्रयोग गर्नुहोस्
केही बिरुवाहरू रोप्नुहोस् अथवा फार्म वरिपरि बाँदरहरूलाई मन नपर्ने गन्ध प्रयोग गर्नुहोस् । यसले तिनीहरूलाई आउन र बाली खानबाट रोक्नसक्छ ।
४. अन्य जनावरहरूबाट मद्दत प्राप्त गर्नुहोस्
खेत जोगाउन कुकुर वा चराहरूलाई तालिम दिनुहोस् । तिनीहरूले बाँदरहरूलाई हानि नगरी डर देखाउनसक्छन् ।
५. संरक्षणका लागि सहकार्य गर्नुहोस्
समुदायका मानिसहरूलाई वन्यजन्तु संरक्षणका लागि तालिम दिनुहोस् । समुदायमा यस’boutमा जनचेतना फैलाउनुहोस् । यसले सबैलाई प्रकृतिको हेरचाह गर्न जिम्मेवार महसुस गराउँछ ।
६. स्मार्ट प्रविधिहरू प्रयोग गर्नुहोस्
बत्ती वा आवाजहरू प्रयोग गर्नुहोस्, जसले बाँदरहरूलाई चोट पु¥याउँदैन तर तिनीहरूलाई टाढा भगाउँछ । बाली जोगाउनका लागि यो एक स्मार्ट तरिका हुनसक्छ ।
७. कहिलेकाहीँ बाली परिवर्तन गर्नुहोस्
एउटै बाली बढाउनुको सट्टा, बाली परिवर्तन गर्नुहोस् । बाँदरहरूलाई कुनै बाली मन नपर्ने हुनसक्छ त्यसैले कुनैकुनै समय उनीहरूलाई मन नपर्ने बाली लगाउँदा तपाईंको बाली बाँदरबाट बचाउन सकिन्छ ।
८. एकैसाथ कुरा गर्नुहोस् र समस्या समाधान गर्नुहोस्
समयसमयमा विभिन्न बैठक एवं छलफल गर्नुहोस्, जहाँ किसानहरू, मानिसहरू र वन्यजन्तु विशेषज्ञहरूले मुद्दाका ’boutमा कुरा गर्छन् । कुरा नगरी काम गर्नुको सट्टा मिलेर समाधान खोज्नुहोस् ।
बाँदरको दिमाग बुझ्दै
मानिस र बाँदरहरूबीचको समस्याको राम्रो समाधान खोज्न, बाँदरहरूले कसरी सोच्छन् भनेर हेरौं । बाँदरहरू, मानिसजस्तै, तिनीहरूको प्रवृत्ति पछ्याउने मात्र होइन, अध्ययनहरूले यो देखाउँछ कि बाँदरहरू स्मार्ट पनि हुन्छन् । उनीहरूले समस्या समाधान गर्न सक्छन् र विभिन्न भावनाहरू महसुस गर्न सक्छन् । मानिसका जस्तै उनीहरूका साथीहरू हुन्छन् । उनीहरू एकअर्कासँग कुरा गर्छन् र ’round जम्मा हुन्छन् । यी कुरा सबै यदि हामीले थाहा पायौं भने हामी बाँदरहरूलाई चाखलाग्दो प्राणीका रूपमा हेर्नसक्छौं । समस्या सिर्जना गर्ने मात्र होइन, यसले समाधन पनि निकाल्न मद्दत गर्छ ।
उदाहरणका लागि, बाँदरहरू हामीजस्तै जिज्ञासु हुन्छन् । उनीहरु नयाँ कुरा सिक्न चाहन्छन् । जब तिनीहरूले आफ्नो सामान्य स्थानहरूमा पर्याप्त खाना पाउन सक्दैनन्, तिनीहरूले नयाँ क्षेत्र अन्वेषण गर्नसक्छन् । यो हाम्रो जिज्ञासाजस्तै हो । बाँदरहरूले कसरी सोच्छन् भन्ने कुरा बुझ्दा मानिसहरू र बाँदर दुवैका लागि काम गर्ने समाधान फेला पार्न मद्दत गर्छ ।
बाँदरलाई मन पर्ने र मन नपर्ने तरकारी तथा फलफूलहरू
बाँदरलाई मनपर्ने तरकारी तथा फलफूल
१. केरा : बाँदरहरूले केरा अधिक मन पराउँछन् ’cause केरा मीठो र खान सजिलो पनि हुन्छ ।
२. पपीता : रसदार र स्वादिष्ट, पपीता बाँदरहरूका लागि अति नै मनपर्ने चिज हो ।
३. अम्बा : बाँदरहरूलाई अम्बा पनि अधिक पनपर्छ । उनीहरू अम्बाको स्वाद र बनावटमा रहाउँछन् ।
४. तुल : तुतीको मिठासले तिनीहरूलाई आकर्षक बनाउँछ ।
५. अनानास : बाँदरहरू अनानासको मीठो र उष्णकटिबंधीय स्वादमा आकर्षित हुन्छन् ।
६. पातदार सागहरू : केही बाँदरलाई पातदार सागहरू, पालक र गोभी मन पर्नसक्छ ।
७. जरा तरकारीहरू : मीठो आलु र गाँजरहरूजस्ता जरावाला तरकारीहरू बाँदरहरूले अति नै मन पराउँछन् ।
८. मटर : बाँदरहरू मटरकोसा, बदाम र अन्य मटरका ’boutमा निकै उत्सुक हुन्छन् ।
बाँदरलाई मन नपर्ने तरकारी तथा फलफूलहरू
१. सिट्रस फलहरू : बाँदरहरूलाई सामान्यतया कागती र सुन्तलाजस्ता सिट्रस फलहरूको कडा र अमिलो स्वाद मन पर्दैन ।
२. मसालेदार तरकारीहरू : बाँदरहरू खुर्सानी, मरिचजस्ता मसालेदार तरकारीहरूबाट टाढै रहन्छन् ।
३. तीते साग : तीतो स्वाद भएका तरकारी, सागपातहरू, करेला बाँदरहरूले मन पराउँदैनन् ।
४. प्याज र लसुन : प्याज र लसुनको कडा गन्धले बाँदरलाई टाढा राख्नसक्छ ।
५. केही जडिबुटीहरू : पुदिना, तुलसी र रोजमेरीजस्ता कडा गन्ध आउने जडिबुटीहरू बाँदरहरूका लागि आकर्षक नहुनसक्छन् ।
बाँदरहरूलाई सामान्यतया माथि उल्लिखित फलफूल, तरकारी तथा जडिबुटी मन पर्दैन । तर, उनीहरू मानिसजस्तै फरक स्वादका हुने भएकाले कतिपय बाँदरलाई मन नपर्ने कतिपयलाई मन पर्ने पनि हुनसक्छ । तसर्थ, स्थानीय अवस्थाहरू विचार गर्नुपर्ने हुन्छ भने त्यसका लागि विभिन्न समाधान प्रयास गर्नु पनि उत्तिकै महŒवपूर्ण छ ।
